İki il öncə, Rumıniyanın paytaxtı Buxarestdə 17 dekabr 2022-ci ildə bərpaolunan enerji mənbələrinin inkişafını dəstəkləyən, regional enerji təhlükəsizliyini və dayanıqlığını, Avropanın enerji təhlükəsizliyini artıracaq, həmçinin karbon emissiyalarını azaltmaq məqsədini güdən addım atıldı - “Azərbaycan Respublikası, Gürcüstan, Rumıniya və Macarıstan Hökumətləri arasında yaşıl enerjinin inkişafı və ötürülməsi sahəsində strateji tərəfdaşlıq haqqında Saziş” imzalandı. Dördtərəfli hökumətlərarası saziş Rumıniya ilə Azərbaycan arasında bərpaolunan mənbələrdən elektrik enerjisinin nəqli üçün Gürcüstan və Qara dəniz vasitəsilə sualtı kabelin çəkilməsini nəzərdə tuturdu. Bu müqaviləyə əsasən, “Qara dəniz yaşıl kabel” layihəsi 1000 meqavat gücündə 1195 kilometr (1,1 min kilometr sualtı və 95 kilometr yerüstü) uzunluğunda sualtı elektrik kabelinin tikintisini hədəfləyir. Həmçinin bu anlaşma Qara dəniz hövzəsində milli və regional enerji təhlükəsizliyinin güclənməsi, təchizat mənbələrinin şaxələndirilməsi, Xəzərdə bərpaolunan enerji istehsalı potensialının kapitallaşdırılması ilə bağlı dörd ölkə arasında əməkdaşlığın əsasını qoyacaq.

Yaşıl enerji investisiyasında əməkdaşlıq: “Qara dəniz yaşıl kabel” layihəsinə dəstək verən təşkilatlar

Layihə öz aktuallığını getdikcə artırmaqdadır. Belə ki, layihəyə beynəlxalq maliyyə dəstəyinin gücləndirilməsi də məhz bundan qaynaqlanır. Dünya Bankının İcraçı Direktorlar Şurası elektrik enerjisi və bərpaolunan enerji mənbələri proqramı (ESPIRE) vasitəsilə enerji təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi üzrə proqramın birinci mərhələsinin maliyyələşdirilməsi üçün 35 milyon dollar məbləğində krediti təsdiqləyib. ESPIRE proqramının birinci mərhələsi xüsusilə vacibdir, çünki onun məqsədi layihə üçün uyğun dəhlizin müəyyən edilməsinə kömək etmək və Qara dənizin dibinin tədqiqatları, o cümlədən geofiziki və geotexniki tədqiqatlar kimi gələcək hazırlıq fəaliyyətlərini dəstəkləməkdir.

Avropa İttifaqı isə Şərq Tərəfdaşlığı İnvestisiya Planı vasitəsilə layihəyə 2,3 milyard avro ayırmaq niyyətindədir. Eyni zamanda, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı (EBRD) və Asiya İnkişaf Bankı da bu layihəyə dəstək göstərmək üçün müzakirələr aparır. Saziş, həmçinin Avropa İttifaqının enerji keçidi strategiyalarına uyğun olaraq həyata keçirilir, bu da regionun enerji təhlükəsizliyini və davamlı inkişafını gücləndirməyə, regional və beynəlxalq enerji bazarlarında inteqrasiyanı artıraraq, uzunmüddətli iqtisadi və ekoloji faydalar təmin etməyə kömək edəcək. “Qara dəniz yaşıl kabel” layihəsi, həmçinin Avropa İttifaqına gələcəkdə elektrik enerjisi ixracında Azərbaycanı əsas tərəfdaş kimi müəyyən edir. Avropa İttifaqında 2030-cu ilə qədər 16 faizdən çox, 2040-cı ilə qədər təxminən 80 faizə qədər elektrik enerjisi tələbatının artması proqnozlaşdırılır ki, bu da gələcək infrastruktur layihələri, həmçinin Azərbaycan üçün vacibdir.

Bəzi müşahidəçilər iddia edirlər ki, kabelin tikintisi hazırda təxmin edilən 2,3 milyard avrodan baha başa gələcək. Qeyd etmək lazımdır ki, indiyə qədər bu uzunluqda heç bir sualtı kabel layihəsi həyata keçirilməyib. Mövcud ən uzun kabel təxminən eyni tutuma malik olan “North Sea Link” - uzunluğu 750 kilometr olan kabel, Norveç və Böyük Britaniyanı birləşdirir (ikinci ən uzun kabel Norveçdən Niderlanda uzanır). 2021-ci ildə qrafik üzrə tamamlanan və daha qısa olan “North Sea Link”, ilkin proqnozlaşdırılandan daha çox, cəmi 2 milyard avroya başa gəlib. Beynəlxalq maliyyə institutlarının nümayəndələrinin fikrincə, potensial töhfələr barədə ilkin müzakirələr aparılıb, lakin tələb olunan maliyyə səviyyəsini səfərbər etmək üçün mühüm işlər görülməlidir.

Avropanın enerji təchizatında Azərbaycanın rolunu gücləndirən yeni imkan

Ölkəmiz Avropanın mühüm elektrik enerjisi, əsasən, yaşıl enerji təchizatçısına çevrilməyi planlaşdırır. Azərbaycan bərpaolunan enerji mənbələri üzrə yüksək potensiala malik olan ölkələrdəndir. Belə ki, ölkəmizin bərpaolunan enerji mənbələrinin texniki potensialı quruda 135 qiqavat, dənizdə 157 qiqavatdır. Bərpaolunan enerji mənbələrinin iqtisadi potensialı 27 qiqavat, o cümlədən, külək enerjisi üzrə 3000 meqavat, günəş enerjisi üzrə 23 000 meqavat, bioenerji potensialı 380 meqavat, dağ çaylarının potensialı 520 meqavat həcmində qiymətləndirilir. Əlbəttə, bu göstəricilər onu deməyə əsas verir ki, xarici strateji investorlar Azərbaycanın enerji bazarı üçün maraqlı olmalıdır. Artıq bu istiqamətlərdə də müəyyən addımlar atılıb. Bu addımlardan biri olan Qara dənizin dibi ilə çəkiləcək elektrik enerjisi kabeli Azərbaycanın yaşıl enerjisini Avropaya nəql edəcək növbəti əsas layihədir. Bu saziş tək Azərbaycan üçün yox, digər Avropa dövlətləri üçün də əhəmiyyətlidir. Hazırda dünyada yaşanan enerji böhranın qarşısını almaq istiqamətində atılan növbəti vacib addımlardan biri də əlbəttə, bu sazişdir. Bu kabelin Xəzər regionundan Avropa İttifaqına 4 qiqavata qədər yaşıl enerjinin ötürülməsini asanlaşdıracağı gözlənilir. Eyni zamanda, layihə ilə yanaşı Xəzər regionundan Avropa İttifaqına yaşıl hidrogenin çatdırılması üçün sistemin yaradılması üzrə də səylər davam etdirilir.

Azərbaycan bu layihənin uğurla həyata keçirilməsi üçün Dünya Bankı, Asiya İnkişaf Bankı və digər beynəlxalq tərəfdaşlarla sıx əməkdaşlıq edir. Qeyd etmək lazımdır ki, layihə böyük investisiyaları və müasir texnologiyaları tələb edir. Bu, Azərbaycanın enerji sektorunda texnoloji inkişafı təşviq edəcək və ölkəyə beynəlxalq enerji bazarlarında daha geniş iştirak imkanı yaradacaq. Həmçinin layihə Azərbaycanın enerji ixracını artıraraq ölkənin iqtisadiyyatına müsbət təsir göstərəcək. Eyni zamanda, Avropanın enerji bazarına inteqrasiyası, Azərbaycanın beynəlxalq ticarət əlaqələrini gücləndirəcək. Avropanın yaşıl enerji hədəflərinə uyğun olaraq, bu layihə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəni gücləndirərək ekoloji cəhətdən təmiz enerji mənbələrinin istifadəsini artıracaq.

Gürcüstanda yeganə ən böyük infrastruktur layihəsi

Şərqi Avropa və Qərbi Asiyanın kəsişməsində yerləşən Gürcüstan danılmaz olaraq strateji mövqeyə və davamlı enerji inkişafı üçün mərkəzə çevrilmək potensialına malikdir. Gürcüstanın külək enerjisi potensialı 1500 meqavat, ümumi günəş enerjisi potensialı 108 meqavat, geotermal su ehtiyatı ildə 200-250 mcm qiymətləndirilir. Geotermal yataqların 80 faizdən çoxu qərbi Gürcüstanda və Zuqdidi-Tsaişi geotermal yatağında, həmçinin Abxaziyadadır. Gürcüstanda istehsal olunan daxili enerjinin əksəriyyəti hidro və bioenerji mənbələrindən əldə edilir.

Bu potensial Avropa İttifaqı və Gürcüstan arasında enerji və ətraf mühit sahəsində əməkdaşlıq vasitəsilə daha da zənginləşdirilə və gücləndirilə bilər. Məsələn, Avropa İttifaqı Gürcüstana kritik infrastrukturu və əlaqəni inkişaf etdirmək və bərpaolunan enerjinin istehsalını təşviq etmək üçün fəal şəkildə kömək edir. Enguri və Vardnili su elektrik stansiyalarının bərpası kimi infrastruktur layihələri ölkədə elektrik ötürücü xətlərin gücləndirilməsi və yaşıl enerjinin təşviqi üçün çox əhəmiyyətli olub. Buna görə də, birgə fəaliyyət və qarşılıqlı əməkdaşlıqla Gürcüstan effektiv enerji infrastrukturu yarada və Avropa İttifaqı ölkələrinə təmiz və yaşıl enerjinin elektrik enerjisi ixracatçısı ola bilər.

Gürcüstanın Cənubi Qafqaz regionunda bərpaolunan enerji istehsalı mərkəzinə çevrilməsinə kömək edə biləcək mühüm layihələrdən biri “Qara dəniz yaşıl kabel” təşəbbüsüdür. Layihə hazırda Gürcüstan hökuməti tərəfindən irəli sürülən yeganə ən böyük infrastruktur layihəsidir. Kabel Gürcüstanı Rumıniya ilə birləşdirəcək, Anakliyadan Konstansaya qədər 1195 kilometr uzanacaq ki, bunun da 1100 kilometri su altında olacaq. Gürcüstanın planlaşdırılan Qara dəniz sualtı kabeli vasitəsilə birbaşa Avropa enerji sistemlərinə qoşulmaq imkanı var. Onun həyata keçirilməsi Gürcüstan üçün əhəmiyyətli iqtisadi artıma və inkişafa töhfə verəcək. Bu kabel, həm də Gürcüstanı Şərqi Balkan regionu ilə birləşdirəcək. Bundan əlavə, Qara dəniz elektrik kabeli Moldova və Ukraynaya elektrik enerjisi ötürə bilər ki, bu da son nəticədə ölkələrin iqtisadiyyatının yenidən qurulmasına kömək edəcək. Qeyd edək ki, Dünya Bankı Qara dənizin dibinin ətraflı öyrənilməsi üçün Gürcüstana əlavə 75 milyon dollar ayıracağına söz verib. Eyni zamanda, layihə çərçivəsində Qafqaz və Avropa İttifaqı arasında internet bağlantısını gücləndirmək üçün fiber-optik kabel də çəkiləcək.

Gürcüstan Qara və Xəzər dənizləri arasında uzanan bir ölkə kimi bərpaolunan enerji infrastrukturunu inkişaf etdirmək üçün geniş imkanlara malikdir. Layihələr və iddialı təşəbbüslər uğurla həyata keçirilərsə, Gürcüstan enerji sahəsində Avropa İttifaqı üçün əsas strateji tərəfdaşlardan birinə çevrilə bilər. Gürcüstan və Avropa İttifaqı arasında iqtisadi əlaqələrin gücləndirilməsi və genişləndirilməsi ilə yanaşı, yeni infrastruktur və enerji şəbəkəsi layihələri, şübhəsiz ki, tərəfdaş ölkələrin enerji təhlükəsizliyinə töhfə verəcək və Avropa İttifaqının məqsədlərinin təməl daşlarından biri olan ekoloji davamlılığı təmin edəcək. Tərəfdaşların enerji potensialı Rusiyanın-Ukrayna münaqişəsi kontekstində xüsusilə vacibdir. Beləliklə enerji təhlükəsizliyi, qiymət sabitliyi və bərpaolunan enerji Avropa İttifaqının gündəmində əsas prioritetlərə çevrilir.

Rumıniya regional enerji təhlükəsizliyi təminatçısı kimi rolunu artırmaq niyyətində

Rumıniyanın enerji sektoru onun inkişaf edən iqtisadiyyatı və təhlükəsizlik siyasətinin açarıdır. Kömür, təbii qaz, nüvə, su elektrik və bərpaolunan enerji də daxil olmaqla ölkə müxtəlif enerji mənbələrinə malikdir. Elektrik enerjisi istehsalının ən böyük payı tarixən kömür və təbii qazın, ardınca isə hidroelektrik və nüvə enerjisinin payına düşür. Rumıniyada aparılan tədqiqatlar yaşıl enerjinin 65 faiz, hidroenerjinin 36,1 faiz, külək enerjisinin 16,5 faiz, günəş enerjisinin 8,3 faiz istehsalı potensialını ortaya qoyur.

Bu ilin iyun ayına olan məlumata görə, Rumıniyada enerji istehsal gücünün üçdəbirindən çoxu hidroenergetikaya əsaslanır. Rumıniyanın enerji istehsalı gücündə nüvə enerjisi isə 7,71 faiz təşkil edir. Biokütlənin enerji potensialı baxımından Rumıniya ərazisi səkkiz bölgəyə bölünür. Bu da onu deməyə əsas verir ki, biokütlə elektrik enerjisi istehsalı kapitallaşdırılmalı olan bir potensialdır. Ölkə Avropa fondlarının köməyi ilə bərpaolunan enerji istehsal gücünü və enerji kompleksində yaşıl enerjinin miqyasını artırmağı hədəfləyir. Ölkənin Avropa səviyyəsində 2030-cu il üçün hədəfi var ki, təkcə elektrik enerjisi deyil, ümumi enerji istehlakının 42 faizi bərpaolunan mənbələr hesabına ödəniləcək.

Son illərdə ölkədə külək və günəş kimi bərpaolunan enerji mənbələrinin payının artırılması istiqamətində dəyişiklik baş verib. Rumıniya ümumi enerji kompleksində payını artırmaq məqsədilə bərpaolunan enerji üçün iddialı hədəflər qoyub. Bu hədəflərdən biri olan “Xəzər-Qara dəniz-Avropa Yaşıl Enerji Dəhlizi” layihəsi Rumıniyanın Qara dəniz sahilində yerləşən Dobrogea bölgəsində enerji sisteminin yenidən balanslaşdırılması üçün son dərəcə vacibdir. Həmçinin Şərqi Avropada istehsal edilən enerjinin böyük bir hissəsi qalıq yanacaqlardan əldə olunur və sonda istifadədən çıxarılmalı olacaq. Buna görə də, bərpaolunan mənbələrdən əldə edilən 1000 meqavat gücündə elektrik enerjisinin axını bölgəyə və eyni zamanda, bütün Avropa İttifaqına bu sahədə hədəflərə daha asan çatmağa kömək edəcək. Hətta layihənin 3000 meqavata qədər genişləndirilməsi də planlaşdırılır. Rumıniyanın “Transelectrica” elektrik şəbəkəsi operatorunun səhmdarları şirkətin layihədə iştirakını təsdiqləyiblər. Kabel Qara dənizdə Rumıniyanın əsas limanı olan Konstansaya çatacaq və elektrik enerjisinin Xəzər hövzəsindən digər hissələrə ötürülməsini asanlaşdırmaq üçün Konstansadan elektrik enerjisini Macarıstan sərhədinə çatdıracaq.

Rumıniya qonşu ölkələrə, o cümlədən Macarıstana, Bolqarıstana, Serbiyaya, Ukraynaya və Moldovaya elektrik enerjisi ixrac edir. Qara dəniz elektrik kabeli Rumıniyanın Moldova və Qərbi Balkanlardakı qonşularına və Ukraynaya əlavə elektrik enerjisi gətirməyə kömək edə bilər. Bu da təbii ki, bu ölkələrin əsas da Ukraynanın enerji sisteminin və iqtisadiyyatlarının yenidən qurulmasına kömək edəcək. Eyni zamanda, bu saziş Azərbaycanın Rumıniyanın strateji tərəfdaşı kimi aktuallığını artırır.

Macarıstanın həll yolunun tərkib hissəsi

Macarıstanın bərpaolunan enerji bazarında elektrik enerjisi istehsalının 2024-cü ildə 10,78 milyard kilovat-saat təşkil edəcəyi proqnozlaşdırılır, illik isə 7,39 faiz artım tempi gözlənilir. Macarıstanın ümumi enerji təchizatında günəş enerjisi 13,1 faiz, külək enerjisi 1,7 faiz, nüvə enerjisi 44,3 faiz, bioenerji 5,6 faiz təşkil edir.

Şərqi və Mərkəzi Avropa ölkələri hazırda enerji təhlükəsizliyi nöqteyi-nəzərdən çətin günlər yaşayırlar. Hökumətlər təbii qaz, neft və elektrik enerjisi idxalı mənbələrini diversifikasiya etməyə çalışırlar. Ölkə rəsmiləri belə uzaq məsafədən enerjinin, xüsusilə də yaşıl texnologiyaya əsaslanan bu cür enerjinin çatdırılması ideyasını olduqca unikal hesab edirlər. Bu asan olmasa da, enerji tədarükü işində bir növ inqilab olacaq. Azərbaycandan ixrac edilən həm təbii qaz, həm də elektrik enerjisi Macarıstandan keçəcək. Həmçinin nəqliyyat marşrutu üzərində yerləşdiyi üçün bu ölkənin rolu artacaq. Budapeşt Azərbaycandan idxal olunacaq elektrik enerjisinin bir hissəsinin ölkə daxilində istifadə edilməsini, bir hissəsinin isə qonşu dövlətlərə ixracını planlaşdırır.

Layihənin Macarıstanın həll yolunun tərkib hissəsi olacağını vurğulayan ölkə rəsmiləri bildirib ki, infrastruktur layihələrinin inkişafına böyük ehtiyac olacaq. Burada nəhəng vəsaitlərdən söhbət gedir, böyük layihələr həyata keçirilməlidir. Artıq Bolqarıstanın, Rumıniyanın, Slovakiyanın enerji şirkətləri ilə danışıqlara və əməkdaşlığa başlanıb ki, buraya lazımi vəsait cəlb edilsin.

Ölkə üçün layihənin məqsədi ekoloji cəhətdən təmiz həlləri prioritetləşdirməklə Macarıstanın elektrik enerjisi təchizatının təhlükəsizliyini təmin etməkdir. Ölkə rəsmiləri bildirib ki, çətin günlərində bu ideya ölkələrin iqtisadiyyatları üçün təhlükəsizlik deməkdir.

Şaxələnən regional enerji infrastrukturunda Bolqarıstan

Bolqarıstan iqtisadiyyatının əsas hərəkətvericiləri olan enerji və iqlim dəyişikliyi sektorları hazırda geosiyasi, iqtisadi və tənzimləyici təzyiqlərdən güclü şəkildə təsirlənir. Ancaq Bolqarıstan Avropa İttifaqında geniş fərqlə ən enerji tutumlu iqtisadiyyatı olan ölkə olaraq qalır. Bolqarıstan Avropa İttifaqının orta göstəricisindən 3,5 dəfə çox enerji resursları istehlak edir. Buna baxmayaraq, Bolqarıstan kömür və nüvə enerjisindən çox asılıdır. Hökumət onu tədricən bərpaolunan enerji ilə əvəz etmək üçün addımlar atır. Bərpaolunan enerji payında hidroenerji üstünlük təşkil edir ki, ondan da sonra günəş, külək və bioyanacaq gəlir. 2021-ci ildə ölkənin bərpaolunan enerji potensialından istifadəsi 17 faiz təşkil edirdisə, 2030-cu ilə qədər bu göstəricinin 27 faizə çatdırılması hədəflənib.

Hökumətin yaşıl enerjinin inkişafı istiqamətində atdığı mühüm addımlardan biri də məhz “Xəzər-Qara dəniz - Avropa Yaşıl Enerji Dəhlizi”nə qatılma təşəbbüsüdür. Bolqarıstanın “Qara dəniz sualtı kabel” layihəsinə qoşulması ilə bağlı qərar 2023-cü ilin iyun ayında qəbul edilib. Ölkənin bu layihəyə qoşulmasına mühüm amil kimi Bolqarıstanın Cənubi Qafqaz ölkələri, xüsusilə də Azərbaycan ilə olan dostluq əlaqələri göstərilib. Bolqarıstanın “Xəzər-Qara dəniz - Avropa Yaşıl Enerji Dəhlizi”ndə iştirakı onun yaxşı inkişaf etmiş elektrik şəbəkəsini, qonşu ölkələrlə yüksək əlaqələrini və güclü elektrik enerjisi bazarından istifadə etməklə layihədə önəmini əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq. Ölkənin bərpaolunan layihələrə marağı və yaşıl enerjiyə artan tələbat sualtı kabel layihəsinin məqsədlərini daha da qüvvətləndirir. Ölkə rəsmiləri vurğulayıb ki, dənizaltı kabel iqlim məqsədlərinə nail olmaq və inkişafı həqiqətən davamlı etmək üçün çoxsaylı imkanlardan yalnız biridir.

Bolqarıstan tərəfi layihədə digər iştirakçı ölkələr - Azərbaycan, Gürcüstan, Macarıstan və Rumıniyanın payına bərabər olan 20 faiz paya sahib olacaq.

Layihənin genişləndirilmə planları

Məlum olduğu kimi, Xəzərin şərq sahili də zəngin bərpaolunan enerji resurslarına malikdir. Praktiki cəhətdən Qara dəniz sualtı kabelinin Mərkəzi Asiyaya qoşulması imkanı da müzakirə edilir. Layihə Gürcüstanın Qara dəniz sahilindən Rumıniyanın Qara dəniz sahilinədək uzansa da, daha sonra Xəzər dənizinə qədər genişləndi və indi daha da, Xəzərin şərq sahilinə – Qazaxıstana qədər genişləndirilməsi planlaşdırılır.

Ancaq Qazaxıstanın elektrik enerjisi ixracatçısı olması ilə bağlı bir sıra suallar yaranıb. Çünki ölkənin özü elektrik enerjisi qıtlığı yaşayır. Bununla belə, Qazaxıstan Energetika Nazirliyi şübhələri aradan qaldıraraq bildirib ki, ölkədə mövcud elektrik enerjisi çatışmazlığına baxmayaraq, qərb regionlarında bərpaolunan enerji mənbələrinin, o cümlədən külək və günəş enerjisi istehsalının inkişafı üçün böyük potensial var. Nüvə energetikasının inkişaf etdirilməsi imkanları da nəzərdən keçirilir. Qazax xalqı AES-ə “hə” desə, bir çox problemin aradan qalxacağı güman edilir.

Özbəkistan, həmçinin ölkənin enerji təhlükəsizliyini təmin etmək, eləcə də elektrik enerjisini Avropaya ixrac etmək üçün 2030-cu ilə qədər enerji istehsalını iki dəfə artırmağı planlaşdırır. 2025-ci ilə qədər ölkənin enerji sisteminin gücünün 25,6 qiqavata çatacağı gözlənilir. Əhalinin nisbətən aşağı sıxlığı, geniş ərazi və il ərzində günəşli günlərin çox olması bu ölkələri yaşıl enerjinin inkişafı üçün unikal platformaya çevirir.

Bir qayda olaraq, Avropa ölkələri ərazi baxımından kiçikdir və əhalinin sıxlığı yüksəkdir. Eyni zamanda, Günəş və külək elektrik stansiyaları geniş yer tələb edir. Böyük Günəş elektrik stansiyası üçün yer çatışmazlığını bəzi yeniliklərlə kompensasiya etmək cəhdləri isə daha da baha başa gələcək. Ancaq Avropadan fərqli olaraq, Mərkəzi Asiya və Azərbaycanda, artıq qeyd etdiyimiz kimi, yaşıl enerjinin inkişafı üçün hər cür şərait var. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Qazaxıstan və Özbəkistan bu ölkələrin zəngin olduğu günəş panelləri, külək turbinləri və akkumulyatorların istehsalında istifadə olunan mühüm xammalın istehsalında böyük rol oynaya bilər.

Bundan başqa, Rumıniyanın ardınca, çox böyük ehtimalla yaxın zamanlarda Moldova da bu təcrübədən yararlanmaq istəyini bildirəcək. Ölkə rəsmiləri vurğulayıblar ki, hazırda Moldova coğrafi məhdudiyyətlərə görə bu layihəyə birbaşa bağlı olmasa da, Rumıniya bazarı vasitəsilə dolayı yolla faydalanacaq.

Səudiyyə Ərəbistanı da layihədə iştirak etmək arzusundadır. Ölkə rəsmiləri qeyd edib ki, “Acwa Power” şirkəti Azərbaycanda 240 meqavatlıq enerji layihəsi həyata keçirir, amma bu, kifayət deyil. Ölkə daha böyük enerji layihələri həyata keçirmək və Azərbaycanın Avropaya elektrik enerjisi ixracı ilə bağlı imzaladığı müqaviləyə qoşulmaq niyyətindədir.

Layihəyə potensial qoşulma imkanı olan ölkələr əsasən Qara dəniz regionu və digər Şərqi Avropa ölkələri olsa da, siyahıda olan ölkələrin sayı layihənin inkişaf mərhələsinə, regional enerji siyasətlərinə və iqtisadi maraqlara bağlı olaraq dəyişir.

Artıq Xəzər dənizindən Qara dənizə, oradan da Avropaya istiqamət götürəcək bu layihənin texniki-iqtisadi əsaslandırılması sonuncu mərhələyə qədəm qoyub. Layihənin texniki-iqtisadi əsaslandırılmasını (TİƏ) İtaliyanın “CESİ” şirkəti həyata keçirir. Texniki-iqtisadi əsaslandırmanın 2024-cü ilin sonuna qədər hazır olacağı gözlənilir. Araşdırmalar çərçivəsində elektrik kabelinin optimal xarakteristikası müəyyən edilib, tikinti xərcləri hesablanıb və layihənin iqtisadi təhlili aparılıb. Həmçinin kabelin quru və dənizdəki hissələrinin ilkin marşrutu müəyyən edilib, layihənin icra planı və satınalma strategiyası hazırlanıb. Dəniz dibinin geotexniki, geofiziki, ekoloji və arxeoloji tədqiqatlarının aparılması üçün tələb olunan işlərin təsviri və tenderlə bağlı texniki tapşırıq da hazırlanıb.

2024-cü ilin may ayında Azərbaycan tərəfindən “AzərEnerji” və layihədə iştirak edən digər ölkələrin tərəfdaş operatorları olan “Transelectrica” (Rumıniya), “Georgian State Electrosystem” (Gürcüstan) və MVM (Macarıstan) arasında layihə üzrə şirkətin yaradılması haqqında memorandum imzalanıb. Yeni birgə müəssisənin baş ofisi Buxarestdə yerləşəcək.

2025-2026-cı illərdə isə ətraf mühit və sosial təsirlə bağlı tədqiqatlar, eləcə də layihənin dəniz dibinə təsirinin qiymətləndirilməsi həyata keçiriləcək. Çəkilməsi 3-4 il çəkəcək kabelin istismara verilməsi 2029-cu ilin sonunda baş tutacağı gözlənilir.

Beləliklə, Azərbaycan növbəti dəfə Qərb üçün enerji sektorunda “mayak” rolunu oynayacaq, bu dəfə mayakın işığının rəngi yaşıldır.

© Vüsalə Səfərova, AZƏRTAC