Dividendin ödəilməsi ilə bağlı müəyyən mübahisəli vəziyyətlər dividend ödəilməsinin şərtlərinə aydınlıq gətirilməsinə ehtiyac yaradır.

Fins.az-ın məlumatına görə, dividendin verilməsi üçün aşağıdakı iki vacib şərt mövcud olmalıdır:

1. Dividendi ödəyən kommersiya hüquqi şəxs olmalıdır.
2. Hüquqi şəxsin mühasibat uçotunda xalis mənfəəti yaranmalıdır.

Bundan sonra dividendin verilib-verilməməsindən və ya hesablanmasından söhbət gedə bilər.
Hazırda təşkilati hüquqi forması baxımından ən çox təşəkkül tapan kommersiya hüquqi şəxsləri Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətlər (MMC) və Səhmdar Cəmiyyətləridir (ASC və QSC). Həm MMC, həm də SC üçün Mülki Məcəllədə dividendlərin verilməsi barədə müddəalar nəzərdə tutulmuşdur. Gərək mühasiblər də Mülki Məcəllənin dividendlərin hesablanması və verilməsi ilə bağlı müvafiq müddəalarını bilsinlər. Çünki, burada söhbət maliyyənin müəssisədən kənara axınından gedir. Dividendlərin verilməsi kapitalı (xalis sərvəti) azaldan iqtisadi hadisədir və müəssisənin gələcəkdə maliyyələşmə imkanlarının azalmasının müəssisənin sonrakı fəaliyyətinə təsirinin mühasib (maliyyəçi) tərəfindən qiymətləndirilməsi vacib məsələdir.
Qanunlara istinad edək. Mülki Məcəllənin 90-1-ci maddəsində (Məhdud məsuliyyətli cəmiyyətdə mənfəətin bölüşdürülməsi) MMC-lərdə, 106-3-cü maddəsində isə (Səhmdar cəmiyyətinin mənfəəti və dividendlər) SC-də dividendlərin verilməsi ilə bağlı müddəalar (tələblər) var. Hər bir rəhbər və mühasib bu tələblərin vacibliyinə diqqət yetirməlidir və bu tələbləri təmin etməyə borcludur. Dividend yalnız bu tələblərin hamısı yerinə yetirildikdə hesablana və verilə bilər. Dividendin verilməsi Mülki Məcəllənin tələbləri cərçivəsində hüquqi baxımdan düzgün müəyyən edildikdən sonra vergitutma məsələləri Vergi Məcəlləsi ilə tənzimlənir. Demək istədiyim odur ki, dividendin verilməsi Vergi Məcəlləsi ilə tənzimlənmir. Vergi Məcəlləsi yalnız və yalnız ödəmə mənbəyindən 10% gəlir vergisi tutulması və bu verginin dövlət büdcəsində ödənilməsi mexanizmini təmin edir.
Dividendlərin mütləq veriməsi vəzifəsi birbaşa qanunvericilikdə nəzərdə tutulmur. Dividendlərin verilməsi ilə bağlı kommersiya hüquqi şəxsin iştirakçılarının hüququ var ki, dividend tələb etsin. Əlbəttə ki, qanunvericiliyin yol verdiyi formada. Ümumiyyətlə, dividendlərin verilməsi haqda qərarın qəbul edilməsi kommersiya təşkilatının vəzifəsi yox, hüququdur.
Mülki Məcəllənin 90-1.2ci maddəsində göstərilir ki, məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin hər bir iştirakçısının nizamnamə kapitalındakı mayalarına uyğun olaraq mənfəət almaq hüququ var. Cəmiyyətin nizamnaməsində ayrı qayda nəzərdə tutulmamışdırsa, xalis mənfəət ümumi yığıncağın qərarı qəbul edildikdən sonra bir ay müddətində ödənilməlidir. Yəni MMC-nin mənfəətini bölüşdürmək ümumi yığıncağın (və ya tək təsisçi olduqda, təsisçinin) müstəsna səlahiyyətidir, yığıncaq (və ya tək təsisçi) hansı qərarı versə, o da olacaq. Əgər yığıncaq qərar versə ki, bölüşdürülməmiş mənfəət (əvvəlki və hazırki hesabat dövrləri üzrə yığılmış xalis mənfəət) dividendlərin verilməsinə deyil, başqa istiqamətlərə, məsələn, uzunmüddətli aktivlərin alınmasına, digər investisiya qoyuluşlarına, müxtəlif kapital ehtiyatlarının yaradılmasına yönəldilsin, bu, qanunla yol veriləndir. Aydındır ki, ağıllı sahibkar heç vaxt pul qalığının saxlanılmasına maraqlı deyil və məntiq odur ki, xalis mənfəətin istifadə istiqamətlərinin tez bir zamanda müəyyənləşdirilməsi marağı xalis mənfəətin yaranması nəticəsində əldə edilən pul vəsaitlərinin də intensiv olaraq köçürülməsinə səbəb olacaq. Yığıncaq xalis mənfəətin bölüşdürülməmiş mənfəət şəklində saxlanılması qərarı da verə bilər və bu halda əldə edilən və sərbəst qalan pul vəsaitləri bank və digər pul hesablarında saxlanıla bilər. Bu, qanunvericiliklə qadağan olunmur.
Səhmdar cəmiyyətlərdə də proses demək olar ki, eynilədir. SC-in dividend siyasətinin (dividendlərin ödənilmə şərtləri və minimal həcmi, ödənmə ardıcıllığı, dividendlərin ödənilməsinə yönəldiləcək mənfəətin hissəsinin müəyyənləşdirmə mexanizmi və sair) olması daha məqsədəmüvafiqdir və bu siyasət səhmdarların ümumi yığınçağın qərarı ilə təsdiqlənməlidir.
Mülki Məcəllənin 106-1.3.7-ci maddəsində göstərilir ki, səhmdar cəmiyyətinin adi səhminin sahibi olan səhmdarının qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada cəmiyyətin xalis mənfəətindən dividend almaq hüququ var. 106-3.2-ci maddəyə əsasən səhmdar cəmiyyəti nizamnamədə müəyyən edilməsindən asılı olaraq dövriyyədə olan səhmlər üzrə aralıq (rüblük, yarımillik) və illik dividendlər ödəyə bilər. Səhmdar cəmiyyətinin dividendlərin ödənilməsi barədə öhdəlikləri onların ödənilməsi haqqında qərarın qəbul edildiyi gündən etibarən yaranır və 30 gün müddətində icra edilir. Səhmdarların tərkibinin dəyişməsi dividendlərin ödənilməsi barədə qərarın Mülki Məcəllə ilə müəyyən edilmiş müddətdə və qaydada icra olunmasına təsir etmir. Qeyd edək ki, aralıq (rüblük, yarımillik) dividendlərin verilməsi ümumi yığıncağın qərarı ilə təsdiqlənmiş bölüşdürülməmiş mənfəətin məbləği mövcud olduğu halda verilə bilər. Kortəbii surətdə, hər hansı əsaslanma omadan aralıq dividendlərin verilməsi qanunun tələblərinə ziddir.